Köylülerim kendi içlerinden birine mal satmak istemiyorlar. Ben de bir arkadaşıma para vererek kendi adına alıyormuş gibi köylüden mal toplamasını talep ettim. Böyle bir ticaret caiz midir? Bu aldığım meyveyi üç ay sonra satmak için depolamak ve üç ay sonra satmak caiz midir?
1- Köylülerin size mal satmak istememesi ve dolaylı olarak malı almanız
İslam hukukunda akitlerin sıhhatli bir şekilde gerçekleşmesi için en temel şart tarafların iradelerinin aynı noktada toplanmasıdır. Örneğin satıcı malını 100 liraya satmak isterken alıcı 90 lira teklif etse ve satıcı bu teklifi kabul etmese akit tarafların iradelerinin örtüşmemesi sebebiyle vuku bulmaz. Buna da icap yani teklif ve kabulün örtüşmemesi denir. Aynı şekilde satıcının sahip olduğu malı satacağı kişiyi seçmesi de icap ve kabul bağlamında mümkündür ve malını istemediği bir alıcıya satmayabilir. Akitlerde satıştan sonra kusur, ayıp, malın görülmemiş olmasından kaynaklanan durumlar ve aldanma gibi istenmeyen durumların ortaya çıkması halinde alıcı ve satıcıya bir takım muhayyerlikler yani seçme hakları tanınmaktadır. Sorunuz bağlamında gerçekleşmiş olan bu akdi de bu çerçevede değerlendirmek gerekmektedir. Malı satın aldığınız köylünüz eğer böyle bir yöntem ile malı sizin aldığınızı bilse zaten size satmaya razı olmayacaktı. Dolayısıyla burada satıcının bir aldanması söz konusudur. Bu da satıcıya muhayyerlik hakkı tanır yani malı sizin aldığınızı bildiği zaman bu akdi feshetme veya devam ettirme noktasında seçim hakkına sahip olacaktır. Burada yapılması gereken satıcının böyle bir durum hakkında bilgilendirilmesi ve kendisine muhayyerlik tanınmasıdır.
2. Meyveyi alıp depolamak ve 3 ay sonra satmak
Bu tamamen caiz bir ticarettir. Mal mülkiyetinize geçtiğinde, ister aynı gün ister aylar sonra satabilirsiniz. Siz malı fiilen teslim alıp depoladıktan sonra satacağınız için hiçbir problem yoktur. Depolamakla, fiyat yükselirse kazanmanız, düşerse zarar etmeniz tamamen ticari risk kapsamında meşrudur. Fakat bu hususta karaborsacılığa (ihtikâr) düşmemek gerekir. Stokladığınız mal piyasada çok azsa ve insanların bu mala ihtiyacı varsa bu malları stok edip piyasaya sürmemek karaborsacılık olur ve haramdır. Darlık zamanlarında kendi yararları için mal stok edip piyasaya sürmeyen mal sahibi, vekil veya komisyoncuları nefretle anılmıştır. Hadiste şöyle buyurulur: "Bir kimse kırk gün karaborsacılık yapsa, sonra da depoladığı bu malları sadaka olarak (yoksullara ve ihtiyaç sahiplerine) dağıtsa bu sadakası, onun ihtikârına keffaret olamaz" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, XI, 3).
01.09.2025